R E K L A M A
R E K L A M A

Zmarli w 2023 roku. Lista wybitnych osobistości, których już z nami nie ma

Przedstawiamy listę wybitnych osób, które w tym roku bezpowrotnie nas opuściły.

Fot. Piotr Kamionka/Angorka

Widma pamięci

W środę, jak co roku, staniemy przy mogiłach bliskich. Zapalimy znicze, zapachnie świerczyna, a myśli uniosą nas w przeszłość. Powoli dotrze do nas świadomość, że niebawem sami staniemy się uroczystym pretekstem dla najbliższych, by stanęli u naszych wezgłowi z kamienia. Podniosła chwila, na którą czekamy rok. I celebrujemy ten rytualny moment nabożnie – jak Boże Narodzenie i Wielkanoc, które od dawna tracą teologiczny charakter.

Zresztą religia nigdy nie wyznaczała nam ram pamięci. Staniemy więc przy grobach bliskich, oddając im szacunek i dowodząc pokoleniowej pamięci. Ale są też widma ludzi, którzy odeszli, ale powracają do naszej świadomości i są z nami stale, nie czekając święta. Są z nami bliżej nawet niż matka, ojciec, brat… Nie pojawiają się z naszego wyboru. Zjawiają się same. Mam kilka widm ludzi, których zapamiętałem za życia, uznając ich za ważnych, więc są mi bliscy i potrzebni. Zdzisław Pawlik, którego znienacka zabrała pandemia, był prężnym bydgoskim biznesmenem działającym w branży motoryzacyjnej, choć nie można go nazwać menedżerem nowego typu, jakimś korporacyjnym wilkiem.

Był początek lat 90., kiedy zaprosiłem Zdzisława do radia, którym wtedy kierowałem, a podczas wywiadu na żywo mój rozmówca roztoczył imponującą wizję rozwoju swej firmy. Gdy skończyliśmy, zauważyłem, że mój gość zamilkł naraz i zdał mi się niezmiernie poruszony. – Słuchaj, to, co powiedziałem na antenie, to było przyrzeczenie publiczne! Ja nie mogę się teraz wycofać, muszę to zrobić! Nie zetknąłem się z taką iście conradowską wiernością sobie i innym ani wcześniej, ani potem. Zdzisław wiedział, że to, co zapowiedział, mało obchodzi słuchaczy, ale jemu samemu wyznacza skalę uczciwości. Przez lata udało mi się utrzymywać z nim solidne, koleżeńskie relacje. Nigdy nie odmówił pomocy. – Mam problem – powiedziałem kiedyś. – Pozyskałem klisze rentgenowskie dla polskich werbistów w Angoli i muszę je przerzucić do Pieniężna, do zakonu, bo tam pakowany jest kontener. A nie mam jak… – Już nie masz problemu – usłyszałem.

Osiągnął w biznesie poważny sukces, nie tracąc szacunku ludzi. Pojawia się często w mojej pamięci. Po prostu jest w niej. Jest tam Krzysztof Lipiński, krakowski germanista, mój przyjaciel od początków studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Młodszy ode mnie o sześć dni. Poznaliśmy się na pierwszym, integracyjnym wyjeździe studentów wydziału filologii do Ochotnicy. Krzysztof mówił piękną, austriacką niemczyzną, na zamówienie biesiadników pisał po niemiecku sonety i deklamował wiersze Trakla – poety, którego znał na przestrzał. Potem też spotykaliśmy się, choć coraz rzadziej. Wybitny umysł, lubiany przez studentów, belwederski profesor. Habilitację i kolejne lata poświęcił Goethemu. – Wiesz, przetłumaczyłem „Fausta” – powiedział mi podczas naszego ostatniego spotkania. – Ile ci to zajęło? – spytałem. – Jedenaście lat – odparł. Umarł dziesięć lat temu. Wraca do mnie często, żartujemy wtedy, przerzucamy się bon motami i wspominamy krótki czas w beskidzkiej Arkadii ciepłego września 1976 roku, kiedy mieliśmy 19 lat i wszystko było przed nami.

Prof. Piotr Perkowski, kompozytor i bon vivant, był tym, który latem 1982 roku radykalnie odmienił trajektorię mojego życia. Wyrwał mnie z uniwersyteckiej koleiny i zainteresował tematami – jak twierdził – ciekawszymi: edytorstwem, krytyką muzyczną, zarządzaniem w kulturze, dziennikarstwem. Był żwawym 81-letnim staruszkiem o niebywałym uroku, potwierdzanym przez najpiękniejsze studentki warszawskiej Akademii Muzycznej. W 1926 roku Profesor założył w Paryżu Stowarzyszenie Młodych Muzyków Polaków, a jego opowieści o spotkaniach z Ravelem, Debussym, Paderewskim, Rubinsteinem były dla mnie lekcją nadzwyczajną. Były przykładem, jak nazywa to niemiecki egiptolog Jan Assmann, pamięci komunikacyjnej, takiej, w której przenoszona jest pamięć pokoleń tworząca pamięć kulturową. To dzięki Profesorowi do dziś odczuwam, że byłem – jak on – carskim elewem w kijowskiej szkole kadetów, uczestniczyłem – z nim – w śniadaniu na tarasie rezydencji Paderewskiego w Riond-Bosson i nadal stoję w drzwiach łazienki, słuchając perorującego i golącego się Karola Szymanowskiego.

Bogusław Kaczyński, który był w latach 60. jego studentem, opowiadał mi, że choć Perkowski miał uczyć ich kompozycji, zabierał do kawiarni hotelu Bristol i opowiadał o Paryżu lat 20. – To były dla nas cudowne lekcje życia i świata – opowiadał po latach Kaczyński. Widma ludzi, z którymi zetknęliśmy się za ich życia, są obecne w życiu każdego nas. Traktujemy je naturalnie, jak element pejzażu. Z każdego etapu życia zostaje w naszej jaźni ktoś, kto nie przeminął. Sam mam ich wielu. Piotr Różycki, pierwszy naczelny „Angory”, ciągle jest punktem zawodowego odniesienia. Jan Berski-Domański, tancerz i choreograf, utkwił mi w pamięci jako krytyk sztuki baletowej i niezawodny przyjaciel. Henryk Czyż, wybitny dyrygent, jest mi mistrzem, w którego salonie przy Moliera słuchałem epizodów z jego arcyciekawego życia.

Ukazują się ich twarze przywołane przypadkowo usłyszanym słowem, kontekstem, sytuacją. Pamięć nie uznaje śmierci. Pamięć ożywia, a nagrobne inskrypcje przekonują, że tak długo żyć będziemy, póki nas będą inni pamiętać… 

Henryk Martenka

Styczeń

Wacław Sadkowski (90 lat) – filolog, krytyk literacki, tłumacz, eseista, wieloletni redaktor naczelny miesięcznika „Literatura na Świecie” i Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”.

Gina Lollobrigida (96 lat) – włoska aktorka filmowa i fotoreporterka. Jedna z największych gwiazd filmu lat 50. i 60., uważana za prawdziwy symbol kobiecości. W 2013 roku przekazała 5 milionów dolarów uzyskanych ze sprzedaży biżuterii na nowatorskie metody terapii komórkowej.

Marek Piotr Gaszyński (84 lata) – dziennikarz, znawca historii polskiej muzyki rozrywkowej i prezenter muzyczny, a przede wszystkim autor tekstów ponad 150 piosenek, m.in. „Klęcząc przed tobą” i „Sen o Warszawie” Czesława Niemena oraz „Nie zadzieraj nosa” Czerwonych Gitar.

Andrzej Władysław Dudziński (78 lat) – rysownik, grafik i karykaturzysta. Twórca rozczochranego ptaka „Dudi”, który na łamach czasopisma „Szpilki” sarkastycznie komentował peerelowską rzeczywistość.

Aleksander Włodzimierz Krawczuk (101 lat) – historyk starożytności, autor popularnych książek o antyku. W telewizji prowadził program „Antyczny świat profesora Krawczuka”. Minister kultury i sztuki w latach 1986 – 1989.

Jan Kudra (86 lat) – kolarz szosowy, dwukrotny zwycięzca Tour de Pologne, wielokrotny mistrz Polski, olimpijczyk.

Anna Czerwińska (74 lata) – alpinistka i himalaistka. Druga po Wandzie Rutkiewicz Polka na szczycie Mount Everestu. Druga osoba z Polski, która zdobyła Koronę Ziemi. Na jej koncie jest też sześć głównych wierzchołków ośmiotysięczników.

Luty

Leonard Józef Pietraszak (87 lat) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny. Pamiętny pułkownik Dowgird z serialu „Czarne chmury”, przyjaciel „czterdziestolatka” – doktor Karol Stelmach, płk Wareda w „Karierze Nikodema Dyzmy” oraz bankier Kramer w obu częściach „Vabanku”.

Grzegorz Skrzecz (66 lat) – pięściarz wagi ciężkiej, medalista mistrzostw świata i Europy, uczestnik igrzysk olimpijskich w Moskwie, pięciokrotny mistrz Polski.

Szewach Weiss (88 lat) – ocalony z Holocaustu izraelski politolog, polityk i dyplomata, były przewodniczący Knesetu, przewodniczący Rady Instytutu Pamięci Jad Waszem, ambasador Izraela w Polsce. Kawaler Orderu Orła Białego. Członek Kapituły Orderu Uśmiechu.

Marzec

Janusz Alfred Weiss (75 lat) – dziennikarz, artysta kabaretowy, prezenter radiowy i telewizyjny, współzałożyciel Radia Zet, członek legendarnego kabaretu Salon Niezależnych. Prowadził popularne teleturnieje, m.in. „Miliard w rozumie”, i popularną audycję radiową „Dzwonię do Pani, Pana w bardzo nietypowej sprawie”.

Waldemar Wilhelm (88 lat) – absolwent i wykładowca PWSFTViT w Łodzi, specjalista od układania pojedynków z użyciem broni białej, m.in. uważanej za najlepszą w historii kinematografii sceny pojedynku Wołodyjowskiego z Kmicicem w „Potopie” Jerzego Hoffmana.

Adam Marek Sandauer (73 lata) – społecznik, założyciel i przez wiele lat przewodniczący Stowarzyszenia Pacjentów „Primum Non Nocere”.

Paweł Śpiewak (72 lata) – socjolog, historyk idei, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, poseł, w latach 2011 – 2020 dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. Publikował w wielu czasopismach. W „Tygodniku Powszechnym” pojawiały się jego cotygodniowe komentarze judaistyczne. Poseł na Sejm V kadencji.

Kwiecień

Maciej Prus (86 lat) – reżyser teatralny i operowy, aktor, realizator głośnych adaptacji scenicznych dramatów Stanisława Wyspiańskiego, Witkacego i twórców literatury romantycznej, dyrektor m.in. Teatru Dramatycznego w Warszawie.

Piotr Tomasz Wesołowski (60 lat) – dziennikarz prasowy, telewizyjny i radiowy oraz publicysta związany z „Gazetą Wyborczą”, nauczyciel akademicki.

Maj

Paweł Piotr Smoleński (64 lata) – dziennikarz, reporter i pisarz związany z „Gazeta Wyborczą”, autor słynnego tekstu „Ustawa za łapówkę, czyli przychodzi Rywin do Michnika”, opisującego tzw. aferę Rywina.

Anna Helena Branicka-Wolska (99 lat) – ostatnia z rodu właścicieli pałacu w Wilanowie, uczestniczka Powstania Warszawskiego. Pracowała w bibliotece Instytutu Badań Literackich.

Tina Turner (84 lata) – amerykańska piosenkarka soulowa i rockowa, jedna z najpopularniejszych w historii muzyki rozrywkowej. Sprzedała rekordową liczbę płyt, ocenianą na 180 milionów sztuk.

Czerwiec

Barbara Borys-Damięcka (86 lat) – reżyser teatralna i telewizyjna, realizowała m.in. Kabaret Starszych Panów i wiele spektakli Teatru TV, dyrektor Teatru Syrena w Warszawie, senator.

Bohdan Jerzy Urbankowski (80 lat) – poeta, eseista, dramaturg, filozof, działacz niepodległościowy. W czasach PRL-u publikował w drugim obiegu. Autor m.in. głośnej „Czerwonej mszy albo uśmiechu Stalina”.

Cormac McCarthy (90 lat) – amerykański pisarz i scenarzysta. Uznawany za jednego z najważniejszych współczesnych pisarzy amerykańskich. Autor m.in. powieści „Krwawy południk” i „To nie jest kraj dla starych ludzi”.

Lipiec

Lech Jęczmyk (87 lat) – tłumacz, publicysta, popularyzator literatury science fiction, redaktor serii wydawniczej „Kroki w nieznane”.

Milan Kundera (94 lata) – czeski pisarz i eseista, znany m.in. jako autor powieści „Nieznośna lekkość bytu”.

Sierpień

Antoni Studziński (91 lat) – muzyk, perkusista, artysta plastyk, ostatni żyjący członek legendarnego zespołu jazzowego Melomani.

Wrzesień

Tadeusz Olszański (94 lata) – dziennikarz, publicysta, tłumacz literatury węgierskiej, autor m.in. przekładu „Chłopców z Placu Broni” Ferenca Molnára.

Michał Głowiński (89 lat) – historyk i teoretyk literatury specjalizujący się w najnowszej historii literatury polskiej, badacz zjawiska nowomowy. Ocalony z Holocaustu.

Październik

Stanisław Radwan (84 lata) – kompozytor muzyki teatralnej, wieloletni kierownik muzyczny polskich scen, dyrektor Teatru Starego w Krakowie. Współpracował z najwybitniejszymi reżyserami polskiego teatru: Konradem Swinarskim, Zygmuntem Hübnerem, Lidią Zamkow, Jerzym Grzegorzewskim, Jerzym Jarockim, Andrzejem Wajdą, Krystianem Lupą.

Wojciech Korda (79 lat) – kompozytor i gitarzysta rockowy, wokalista zespołu Niebiesko-Czarni. Współtwórca rock opery „Naga”.

Wanda Wiktoria Półtawska (102 lata) – lekarz psychiatra, działaczka antyaborcyjna, przyjaciółka Jana Pawła II, dama Orderu Orła Białego. W czasie wojny więziona w niemieckim obozie w Ravensbrück. 

2023-11-03

Henryk Martenka oraz (ab)


Wiadomości
Rozmowa z Jolantą Kwaśniewską. „Niczego w życiu ludziom nie zazdroszczę”
Tomasz Barański
Bądź jak Bóg i stań się człowiekiem. Rozmowa z ROMANEM BIELECKIM
Tomach Zimoch
Masa krytyczna została przekroczona! Ucieczka Romanowskiego to kompromitacja
Henryk Martenka
Sprawa Ziętary. Czy Były senator RP był odpowiedzialny za jego zniknięcie?
Wojciech Nomejko
Dlaczego masło jest takie drogie?
(KGB) na podst. Radio TOK FM
Społeczeństwo
Głupota w półświatku. Przestępstwa, które nie mogły się udać
Leszek Szymowski
Ostatni spacer ze Staszkiem. Pogrzeb Stanisława Tyma
Jacek Binkowski
Fajbusiewicz wraca do spraw sprzed lat. Zabójcy dwóch 18-latek wpadli po 24 latach!
Michał Fajbusiewicz
Wyglądał jak uczeń wracający ze szkoły. Dalszy ciąg sprawy napadu na kurierów
Katarzyna Binkowska
Prawnik radzi. Zwrot prezentu zamówionego przez Internet
Mecenas Jan Paragraf
Świat/Peryskop
Cudne przedwojnie. Jeśli nie użyją broni atomowej, będzie dobrze
Henryk Martenka
Bhutan zmieni się nie do poznania? Gospodarka tego potrzebuje
PKU na podst.: GMC.bt, Bhutantimes.bt, Kuenselonline.com, thebhutanese.bt
Słoweńskie miasteczko chciało zyskać dzięki… Melanii Trump
ChS na podst.: www.siol.net, www.fortune.com
Egzotyczna podróż na Antarktydę. Oferta turystyczna jest szeroka
AS na podst.: cnn.com, bbc.com
Według Mroziewicza. Wigilie w tropikach
Krzysztof Mroziewicz
Lifestyle/Zdrowie
Dla niej najważniejsze są praca i role. Nigdy nie była celebrytką
Tomasz Gawiński
Swift i powrót country. Muzyczne podsumowanie roku
Grzegorz Walenda
Święta w telewizji. Co zobaczymy w TVN i Polsacie?
Plotkara
Niebezpieczna otyłość brzuszna bezpośrednio wpływa na hormony i zdrowie
A.M.
Zmiany zwyrodnieniowe w kolanach. Przyczyną nie jest wiek
Andrzej Marciniak
Angorka