Dziennikarze, którzy nie istnieją
Władze Radia Kraków ogłosiły, że od 22 października większość audycji w tematycznym kanale OFF Radio Kraków, znanym z muzyki niezależnej i podcastów, będzie prowadzona przez sztuczną inteligencję. Radio już wcześniej, bo pod koniec sierpnia, zakończyło współpracę z kilkunastoma dziennikarzami tego kanału. Od teraz audycje prowadzą Jakub Zieliński, student inżynierii akustycznej, Emilia Nowak, studentka dziennikarstwa specjalizująca się w popkulturze, oraz Alex Szulc, student psychologii i aktywista na rzecz praw człowieka i osób LGBT+. Problem w tym, że żadna z tych osób nie istnieje, stanowiąc wyłącznie technologię AI.
Od poniedziałku do piątku każdy z prowadzących będzie przygotowywał dwugodzinny program, a raz w tygodniu audycję muzyczną oraz wywiad z osobami ze świata kultury, polityki i aktywizmu. OFF Radio Kraków, prowadzone przez sztuczną inteligencję, rozpoczęło nadawanie we wtorek, 22 października o godzinie 8.00. Wcześniej zakończono współpracę z dotychczasowymi dziennikarzami.
Jednym z nich jest Mateusz Demski, który podzielił się swoimi przemyśleniami na profilu facebookowym. Nie ukrywa on swojego zażenowania sytuacją, wskazując, że sztuczna inteligencja będzie od tej pory wypowiadać się o wrażliwych sprawach z zakresu humanistyki. Jak zaznaczył:
Bo sprawa OFF Radia Kraków to ważne memento dla całej branży. To groźny precedens uderzający w nas wszystkich – w ludzi mediów, w ludzi kultury, we wszystkie słuchaczki i wszystkich słuchaczy.
Zwolnienia jako „eksperyment”
A jak broni się Radio Kraków? Dość specyficznie, ponieważ tłumaczy ono, że cała akcja stanowi „eksperyment badawczo-medialny”, mający na celu zdiagnozowanie i odpowiedzenie na pytanie, jakie konsekwencje może przynieść rozwój sztucznej inteligencji dla kultury, mediów, dziennikarstwa i społeczeństwa. Wszystko to możemy wyczytać w komunikacie radia, który został podpisany przez likwidatora rozgłośni i redaktora naczelnego Marcina Pulita.
Mateusz Demski uważa jednak to tłumaczenie za wysoce absurdalne:
Lęk przed AI jest czymś naturalnym i nie widzę powodu, żeby sprowadzać to albo do science fiction, albo do eksperymentu. Bulwersujący jest też sam fakt, że robią to media publiczne. Czy media publiczne są od takich eksperymentów, czy są od tego, by nadawać sposób autentyczny, rzetelny i wiarygodny? Wydaje mi się, że to drugie – stwierdził w rozmowie dla portalu Gazety.pl.
Tu pojawia się kolejny problem. Mateusz Demski przyznał, iż dowiedział się kilka miesięcy temu, że jego współpraca z Radiem Kraków dobiega końca. Uznał jednak, że może wynikać to z kwestii cięć wynikających z postawienia mediów państwowych w stan likwidacji. Jednakże pojawiały się również informacje o zmianie formuły OFF Radia Kraków. Przez długi czas nie było jasne, na czym dokładnie te zmiany miałyby polegać, a zagadka rozwiązała się dopiero dzień przed pierwszą audycją prowadzoną przez AI.
Nie było żadnych zwolnień?
W styczniu Sąd Rejonowy w Krakowie zarejestrował rozpoczęcie likwidacji Radia Kraków, a Marcin Pulit został wyznaczony na likwidatora. Pulit wcześniej pełnił funkcję prezesa rozgłośni, zanim władzę przejęła Zjednoczona Prawica. Wydał oświadczenie dotyczące nowej formuły OFF Radia Kraków, w którym zaznaczył, że żaden pracownik OFF Radia Kraków nie został zwolniony. Od początku emisji w 2015 roku OFF Radio Kraków głównie emitowało zautomatyzowaną muzykę, wzbogaconą o dwugodzinne pasmo na żywo oraz autorskie programy muzyczne prowadzone przez zewnętrznych współpracowników. Umowy z tymi współpracownikami zostały rozwiązane z końcem sierpnia 2024 roku.
Pulit podkreślił, że przyczyną zmian nie była implementacja sztucznej inteligencji. Na początku roku przeprowadzono analizę słuchalności i zawartości programowej, która wykazała, że większość treści OFF Radia Kraków pokrywała się z innymi kanałami tematycznymi, takimi jak Radio Kraków Kultura oraz główną anteną Radia Kraków, a zasięg słuchalności OFF Radia Kraków był bliski zeru. To zadecydowało o konieczności wprowadzenia zmian.
Nowe OFF Radio Kraków ma być jego zdaniem skierowane do młodszej grupy słuchaczy w wieku 18-26 lat, co już wpływa na tworzenie playlisty.
Interwencja posła Polski 2050
Poseł Rafał Komarewicz z Polski 2050 zainteresował się analizowaną sytuacją i złożył zapytanie poselskie do minister kultury Hanny Wróblewskiej w sprawie zastąpienia dziennikarzy w OFF Radiu Kraków sztuczną inteligencją. Polityk zapytał, czy decyzja likwidatora jest zgodna z kierunkiem działania wspieranym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Komarewicz podkreślił, że media publiczne powinny być wspólnym dobrem, promować etykę dziennikarską i dostarczać materiały wysokiej jakości. Zauważył, że sztuczna inteligencja staje się częścią codzienności, jednak jej wprowadzenie powinno odbywać się z dbałością o interesy zarówno dziennikarzy, jak i słuchaczy.
Poseł zwrócił też uwagę, że sztuczna inteligencja nie jest w stanie zastąpić ludzkiej empatii oraz emocji. Wyraził swoje zaniepokojenie sytuacją i poprosił minister o odpowiedź na zadane pytania.