W tegorocznej edycji do krajów analizowanych w poprzednich latach autorzy zdecydowali się po raz pierwszy dołączyć Rumunię. Ich zdaniem na tle analizowanych państw Polska i Węgry zauważalnie gorzej radzą sobie z kształtowaniem wiarygodności ekonomicznej – m.in. w zakresie praworządności, wiarygodności finansów publicznych, stabilności pieniądza oraz systemu finansowego. Przyjrzyjmy się bliżej wynikom indeksu!
Indeks wiarygodność ekonomicznej Polski – wyniki
Indeks wiarygodności ekonomicznej Polski pozwala na wieloaspektową ocenę kondycji gospodarki i państwa, opartą o osiem kluczowych dziedzin życia gospodarczego i społecznego. Zaliczamy do nich: praworządność, swobodę działalności gospodarczej, wiarygodność finansów publicznych, stabilność pieniądza i systemu finansowego, ochronę i bezpieczeństwo pracy, jakość usług publicznych, klimat i środowisko oraz respektowanie zobowiązań międzynarodowych. Do obliczenia i przedstawienia IWEP posłużyła analiza 89 wskaźników, które pochodzą z różnorodnych baz danych, m.in. Eurostatu, OECD czy Banku Światowego.
Wartość ogólnego wskaźnika dla wszystkich analizowanych krajów w 2023 roku jest ujemna! Najniższa wartość przypada Węgrom −2,32, najwyższa – Czechom: −0,05 (wciąż jednak na minusie). Dla Polski wskaźnik wynosi −1,15, nieco lepiej niż rok wcześniej (−1,83), ale znacząco gorzej niż dwa lata temu (−0,56), kiedy opublikowano pierwszą edycję indeksu.
W obszarze praworządności w 2023 roku wyraźnie zauważalny jest niższy odsetek aktów prawnych procedowanych bez udokumentowanych konsultacji (z 42 proc. do 24 proc.), co jest najlepszym wynikiem od 2015 roku! Niestety analiza wskaźników w zakresie władzy sądowniczej w naszym kraju nie jest już tak imponująca. Władza ta jest wykonywana w sposób, który uniemożliwia dostatecznie szybkie uzyskanie prawomocnego rozstrzygnięcia, co może prowadzić do niezadowolenia i postępującej frustracji obywateli.
Gorzej niż w ubiegłym roku wypadła także ocena swobody działalności gospodarczej: aktywność przedsiębiorcza Polaków, mierzona liczbą nowych podmiotów gospodarczych, pozostaje na niskim poziomie, a koszt energii elektrycznej dla klientów biznesowych – mimo że wypadł względnie korzystnie w porównaniu z rankingiem z poprzedniego roku – sprawił, że na tle innych krajów UE pozycja Polski pogorszyła się. W obszarze finansów publicznych kluczowym zagrożeniem dla wiarygodności ekonomicznej Polski w perspektywie najbliższych trzech lat jest utrzymujący się wysoki deficyt finansów publicznych połączony z ekspansywną polityką fiskalną. Niebezpieczeństwem jest jednocześnie niska przejrzystość i dezintegracja finansów publicznych, w tym niespójność statystyk dotyczących stanu finansów publicznych i ograniczenie roli ustawy budżetowej.
Autorzy Indeksu wiarygodności ekonomicznej Polski zwrócili także uwagę na problem zmniejszania się roli kredytu w gospodarce. Choć nigdy nie była ona duża, od 2019 roku systematycznie spada. Dotyczy to w szczególności kredytu dla przedsiębiorstw. Do 2019 roku oscylował on wokół 15 proc. PKB, a w ciągu 5 lat obniżył się do poziomu niewiele przekraczającego 10 proc. PKB. Od 2020 roku ma on mniejszy udział w aktywach banków niż obligacje skarbowe.
W raporcie nie zabrakło również omówienia kwestii ochrony i bezpieczeństwa pracy – czyli obszaru stanowiącego bardzo ważny aspekt wiarygodności danego państwa. Zwrócono uwagę m.in. na to, że w Polsce udział osób mających umowy na czas określony pozostaje ponad dwukrotnie wyższy niż w pozostałych krajach. Warto jednak zaznaczyć, że w przypadku osób zatrudnionych krócej niż 12 miesięcy wartości wskaźnika dla Polski są korzystniejsze niż w przypadku Węgier i Czech. Dodatkowo w Polsce, Czechach i na Węgrzech w 2023 roku zmniejszył się udział pracowników z najkrótszym stażem pracy u obecnego pracodawcy, co jest – zdaniem autorów – zjawiskiem pozytywnym.
W kwestii jakości usług publicznych Polska wypada dość dobrze przez cały okres od 2015 roku, notując szczególnie wysokie oceny w zakresie e-administracji oraz bezpieczeństwa. Wiarygodność w zakresie tworzenia warunków do życia w zdrowiu Polska zapewnia na poziomie nieco lepszym niż Węgry i Rumunia, ale gorszym niż Czechy.
Negatywne obserwacje w obszarze klimatu i środowiska wskazują na to, że pod względem zanieczyszczenia powietrza najmniej korzystna sytuacja jest właśnie w Polsce! Liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem pyłami PM 2,5 jest w Polsce najwyższa – co bez wątpienia jest palącym problemem polskiego społeczeństwa i należy się nim niezwłocznie zająć. Polska, Rumunia oraz Węgry różnią się zdecydowanie od Czech pod względem przestrzegania zobowiązań międzynarodowych wobec UE. Wartość subindeksu dla Polski wyniosła w 2023 r. −1,28, natomiast dla Rumunii −0,77, Węgier −0,37. Słowacja uzyskała wynik −0,06 a Czechy +0,72. W ostatnich latach obserwuje się w regionie negatywny trend w tej kwestii, przejawiający się pogorszeniem wskaźników w porównaniu z 2015.
Wyniki analiz opublikowane w III edycji indeksu zaprezentowali podczas Open Eyes Economy Summit 2024: Bartłomiej Biga z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie – wiceprzewodniczący Rady Programowej OEES, Sławomir Dudek – prezes zarządu Instytutu Finansów Publicznych i eksperci Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie – Andrzej Rzońca i Andrzej Sławiński.
Obecną sytuację ekonomiczną naszego kraju wymownie skomentował Andrzej Sławiński: „Po 2015 roku celem polityki ekonomicznej stała się maksymalizacja bieżącej konsumpcji”. Tym samym zaznaczył on, z jakimi realiami gospodarczo-finansowymi przyszło nam się mierzyć.
Sławomir Dudek zaś podkreślił, że „[…] wiarygodność sprowadza się do wypłacalności”. A ze względu na brak Rady Fiskalnej oraz problemy ze strategicznym planowaniem finansowym, Polska ma regułę długu. Dodał również, że: „[…] dla biznesu nie zawsze ważne jest to, czy podatek jest wysoki. Ważne jest to, by był on przejrzysty i przewidywalny”. A to z kolei stanowi poważny problem naszego kraju. Zdaniem Bartłomieja Bigi: „Zła informacja jest taka, że w Polsce jest źle. Dobra – że inni mają jeszcze gorzej”. Dodał on jednak, że w indeksie przedstawione są rozwiązania na to, aby poprawić aktualną sytuację. Nadzieję na polepszenie sytuacji dał Andrzej Rzońca. „Na przykładzie Czech widzimy, że wiarygodność da się odbudować” – skomentował.
Indeksu Wiarygodności Ekonomicznej Polski to dokument ważny zarówno dla ekonomistów i przedsiębiorców, jak i polityków i samorządowców, dlatego po premierze publikacji poprosiliśmy wybranych ekspertów o komentarz.
Wiarygodność ekonomiczna państwa jest bardzo ważna dla rządzących – zapewnił Dariusz Adamski, Dyrektor Instytutu Finansów, Ministerstwo Finansów, podkreślając, że w Ministerstwie Finansów kwestia wiarygodności ekonomicznej traktowana jest priorytetowo. Odpowiedzialność za zmiany poruszył także Piotr Bieżuński, Dyrektor Pionu Wzrostu i Wsparcia Organizacji, PKO Bank Polski, dodając, że właśnie teraz jest moment na to, by myśleć o tym, co będzie za 3-4 lata.
„Polska stoi przed wielką szansą i nie ma innego wyboru, jak tylko z niego skorzystać” – podkreślił Brunon Bartkiewicz, Prezes Zarządu, ING Bank Śląski, sygnalizując jednocześnie inny problem. „Wielu przedsiębiorców w Polsce jest w stanie samemu generować sobie energię. Mamy dramatycznie niskie koszty inwestycji, ale też ogromne koszty finansowania”. Zgodziła się z tym Henryka Bochniarz, Przewodnicząca Rady Głównej, Konfederacja Lewiatan; Członkini Rady Programowej OEES: „Mamy bardzo wysokie ceny energii. Nikt nie jest w sanie zrozumieć, dlaczego nie ma ustawy wiatrakowej. Małe przedsiębiorstwa zaczynają »płacić pod stołem«, co jest niesamowicie niebezpieczne”. Smutną refleksją na temat wiarygodności ekonomicznej Polski podzieliła się także Anna Rulkiewicz, Prezeska Zarządu, Grupa LUX MED: „My jako Europa jesteśmy daleko za Stanami Zjednoczonymi […] My przedsiębiorcy jesteśmy odpowiedzialni za budowanie dobrej reputacji Polski za granicą” – podsumowała.
Zagrożenia dla wiarygodności naszego kraju
W Indeksie Wiarygodności Ekonomicznej Polski omówione zostały także potencjalne zagrożenia, z którymi przyjdzie się nam mierzyć w ciągu najbliższych trzech lat. Jako najistotniejsze zagrożenie w obszarze praworządności eksperci wskazali brak pewności prawa obejmujący dualizm prawny i lekceważenie faktycznej niezależności i niezawisłości sędziowskiej. Istotnym zagrożeniem jest także niewydolność systemu sprawiedliwości i długotrwałość sądowych postępowań.
Za zagrożenia wskazano także: wysoki deficyt finansów publicznych, niską wiarygodność stabilności pieniądza, wolne tempo transformacji energetycznej, nieefektywność systemu edukacji oraz wzrost cen usług publicznych.
Rekomendacje
Autorzy indeksu na koniec zebrali rekomendacje z ośmiu opisanych w publikacji obszarów takich jak: praworządność, swoboda działalności gospodarczej, wiarygodność finansów publicznych, ochrona i bezpieczeństwo pracy, jakość usług publicznych, klimat i środowisko, respektowanie zobowiązań międzynarodowych.
Przykładowo w obszarze praworządność zdefiniowano kilka kluczowych wniosków, analogicznych jednak do poprzedniej edycji: „W przypadku legislacji konieczne jest przygotowanie rzetelnych ocen skutków regulacji (OSR ex ante) dla wszystkich projektów. Dla budowania wiarygodności państwa, każdy projekt ustawy (poselski, senatorski, prezydencki czy rządowy) powinien spełniać te same wymogi w zakresie konsultacji oraz przedstawienia oceny skutków regulacji”. Oprócz powyższych kwestii autorzy zwrócili uwagę między innymi na kwestię wynagrodzeń biegłych, na których opiniach bazuje wiele wyroków.
Ciekawym badawczo obszarem okazał się także ten poświęcony jakości usług publicznych – między innymi rekomendacja względem powrotu do dawnych nakładów publicznych na edukację. Edukacja nieodłącznie wiąże się z zagadnieniem kapitału ludzkiego, co bez wątpienia przyciąga do naszego kraju zagraniczne inwestycje, a zatem buduje wiarygodność Polski na arenie międzynarodowej. Kolejną palącą kwestią pozostaje oczywiście ochrona zdrowia – zarówno w kwestii pierwszego kontaktu pacjenta z lekarzem, jak i edukacji w zakresie profilaktyki zdrowia. Autorzy raportu nie zapomnieli o nieocenionej roli pracodawców w obszarze ochrony zdrowia.
Zdaniem ekspertów: „Gospodarka odpadami będzie stanowić coraz większe wyzwanie Bez odpowiedniego udziału podmiotów gospodarczych i inwestycji prywatnych w recykling, ponowne użycie i utylizację, inwestycje samych jednostek samorządów terytorialnych mogą być niewystarczające. Dlatego pilnym zadaniem jest wprowadzenie w życie uzgodnionego ze wszystkimi stronami modelu kaucyjnego w zakresie opakowań, w oparciu o rozszerzoną odpowiedzialność producenta”. Nie jest to jedyne wyzwanie w obszarze klimatu i środowiska oczywiście – równie pilnie musimy pochylić się nad Krajowym planem w dziedzinie energii i klimatu 2030 (KPEiK), który obecnie nie przystaje już do ambicji europejskich i wyzwań stojących przed transformacją energetyczną kraju.
Więcej rekomendacji ze wszystkich ośmiu obszarów znajduje się w Indeksie Wiarygodności Ekonomicznej Polski dostępnym na stronie https://hub.oees.pl/indeks-wiarygodnosci-ekonomicznej-polski/. Eksperci pracujący nad raportem: Adam Balcer, Bartłomiej Biga, Agnieszka Chłoń-Domińczak, Sławomir Dudek, Tomasz Geodecki, Jakub Głowacki, Maciej Grabowski, Jerzy Hausner (koordynator projektu), Jacek Męcina, Leszek Pawłowicz, Marta Penczar, Andrzej Rzońca, Andrzej Sławiński, Monika Liszewska.
Publikacja powstała dzięki wsparciu: Europejskiego Kongresu Finansowego, Fundacji Wolności Gospodarczej, Instytutu Finansów Publicznych, Konfederacji Lewiatan, Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.